ابن‌شرف ابوالفداء عمادالدین اسماعیل بن ابراهیم مقدسیاِبْنِشَرَف، ابوالفداء عمادالدین اسماعیل بن ابراهیم بن محمد بن علی قدسی یا مقدسی (۷۸۲ یا ۷۸۳-۸۵۲ق/۱۳۸۰ یا ۱۳۸۱- ۱۴۴۸م)، ادیب ، حساب دان و فقیه شافعی بود. ۱ - پیشینهابنشرف در بیت المقدس زاده شد و همان‌جا پرورش یافت. حدیث و علوم قرآنی را نزد استادانی چون ابوالخیر بن علائی و علم حساب و اوقات و فرائض را نزد شهاب الدین احمد بن هائم آموخت و از کسانی چون شمس‌الدین احمد قلقشندی و شمس‌الدین محمد برماوی و حسن بن علی خطیبی ابیوردی استفاده کرد و در آن فنون مهارت تمام یافت. [۱]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۴_۲۸۵، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۲]
سخاوی، محمد، التبر المسبوک فی ذیل السلوک، ج۱، ص۲۳۶، قاهره.
ابن‌شرف احتمالاً پس از ۸۱۴ق/ ۱۴۱۱م به قصد حج از فلسطین بیرون شد و پس از زیارت کعبه به قاهره رفت و رحل اقامت افکند. [۳]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۵،قاهره، ۱۳۵۴ق.
گویا نخست مدتی در دمشق ماند زیرا علیمی [۴]
علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۷۳م.
از او به عنوان «معید» مدرسه صالحیه یاد کرده است و از همین عنوان «معید» می‌توان دانست که وی در تاریخی به آنجا رفته که هنوز به مراحل تکامل علمی نرسیده بوده است.۲ - وضعیت معاشابنشرف در قاهره چنان دچار تنگدستی شد که به ناچار شبانه به فروختن خربزه پرداخت، اما قاضی مصر ولی‌الدین احمد بن عبدالرحیم عراقی که از این معنی آگاه شد، ابن‌شرف را جهت تعلیم و تربیت نوادگان خود به خدمت گرفت. ابن‌شرف در این مقام نیز از محضر ولی‌الدین عراقی و دانشمندانی چون عبدالرحمان جلال‌الدین بلقینی عسقلانی بهره‌مند شد. ۳ - شاگردان ابنشرفدر همان ایام (۸۲۰ق/۱۴۱۷م) به تربیت و تعلیم شاگردانی چون شرف‌الدین یحیی بن محمد مناوی پرداخت و برخی از اصحاب ولی‌الدین عراقی نزد او علم آموختند و آثار ابن‌هائم در حساب را نزد او خواندند. ابن‌شرف مدتی بعد به زادگاه خود بیت المقدس بازگشت و به عنوان یکی از پیشوایان آن دیار به تدریس پرداخت و شاگردانی چون ابن‌حسّان و ابن‌ابی شریف و بقاعی تربیت کرد و سرانجام در همان‌جا درگذشت و در مقبره الساهره بیت‌المقدس به خاک سپرده شد [۵]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۵، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۶]
علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۷۳م .
.۴ - القاب ویابنشرف که روزگار را به زهد می‌گذرانید و از او با عنوان «بحر المعقول و المنقول» و «عین فقهاء الشافعیه» [۷]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۵، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۸]
علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۷۳م.
یاد کرده‌اند، گذشته از تدریس به تصنیف و شرح کتاب‌های متعددی دست زد.۵ - آثارآثار او در مآخذ بدین قرار ثبت شده است: ۱. توضیح یا شرحی بر البهجة الحاوی الصغیر فی الفروع شیخ نجم‌الدین قزوینی، در ۲ جلد. وی گویا شرح مطولی نیز بر آن آغاز کرده بود که به اتمام نرسید [۹]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۵، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۱۰]
علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۷۳م.
[۱۱]
سیوطی، نظم العقیان، ج۱، ص۹۲، به کوشش فیلیپ حتی، نیورک، ۱۹۲۷م.
[۱۲]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۶۲۷.
. ۲.شرحی بر تهذیب التنبیه فی فروع الشافعیه شیخ ابواسحاق شیرازی [۱۳]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۵، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۱۴]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۴۹۲.
. ۳.طبقات الشافعیه [۱۵]
بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ص۷۹.
که ظاهراً مراد، مختصر طبقات الشافعیه اسنوی (؟) است [۱۶]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۵، قاهره، ۱۳۵۴ق.
. ۴.اختصار کتاب الالغاز اسنوی [۱۷]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۵، قاهره، ۱۳۵۴ق.
و نیز مجموعه‌های مفید دیگر، ابن‌شرف شعر نیز می‌سروده و سخاوی ابیاتی از آن را ذکر کرده است. [۱۸]
سخاوی، محمد، الضوء اللامع، ج۲، ص۲۸۵-۲۸۶، قاهره، ۱۳۵۴ق.
۶ - فهرست منابع(۱) بغدادی، ایضاح المکنون. (۲) حاجی خلیفه، کشف الظنون. (۳) سخاوی، محمد، التبر المسبوک فی ذیل السلوک، قاهره. (۴) سخاوی، محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق. (۵) سیوطی، نظم العقیان، به کوشش فیلیپ حتی، نیورک، ۱۹۲۷م. (۶) علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل، بیروت، ۱۹۷۳م ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌شرف»، ج۴، ص۱۳۷۷. |